HỒN CÂY - Văn Tất Thắng, Chemnitz

Đằng sau khu nhà tôi ở có một cây sồi. Con đường nhỏ chạy sát nó dẫn đến bãi đỗ xe của khu nhà tôi ở, cũng mang tên là phố cây sồi. Cây sồi đã có mặt ở đây từ bao lâu rồi tôi không biết. Tôi chỉ biết, khi gia đình tôi dọn đến đây, đã nhìn thấy nó đứng yên ở khoảnh đất sau nhà. Gốc cây lớn cả gần chục vòng ôm, lừng lững, xù xì, nứt nẻ. Những cành lớn vạm vỡ vươn lên rồi trên cao chúng trổ ra nhiều cành khác vâm váp xòe ngang chọc thẳng, leo lên cao bằng những tầng nhà. Cây sồi dường như từ xuân đến tiết đông tán lá ken dầy xanh thẫm, mùa xuân đơm hoa chùm, cuối mùa hạ quả to bằng ngón tay cái mầu nâu bóng rụng đầy gốc, lăn ra cả lối đi. Mùa thu đến. Khi cây cối xung quanh đồng loạt rụng lá phủ dầy mặt đất thì lá sồi vẫn xanh ngặt. Chỉ đến khi giao mùa, cận đông, người dọn công viên cào thảm lá rụng thành từng đống cho xe rác chở đi thì cây sồi như giật mình đổ lá màu vàng suộm. Nhìn cây tôi đã nghe thấy cái ớn lạnh của mùa đông. Tôi không thể hiểu sao cứ mỗi lần nhìn nó, ngắm nó thật kĩ tôi lại chợt nhớ đến cây hồng xiêm mẹ tôi mang từ Xuân Đỉnh, ở nhà ông ngoại tôi về trồng bên cạnh bể nước ngầm, trên khoảng đất bên sân trước nhà, có tường bao quanh xây bằng gạch xỉ. Ông ngoại tôi bảo, đây là giống hồng xiêm nổi tiếng thơm ngon của vùng đất ven đô. Nhà tôi và nhà ông ngoại cùng một dải đất liền mạch được bồi đắp từ xa xưa bởi phù xa đỏ mặn của con sông Hồng, vì thế cây cối và đồng bãi ven sông cứ tốt bời bời xanh mướt. Hợp thổ nhưỡng, cây hồng xiêm cứ theo thời gian lớn nhanh, cành chen ngang, cành đâm thẳng, rồi nó vượt quá bức tường, chìa một nhánh sang nhà hàng xóm. Nhà bên ấy có cô bé tên Ngân, học sau tôi hai lớp. Năm Mỹ đánh vào Hà Nội, anh trai tôi lấy vợ. Vợ anh là cô giáo viên ở làng bên. Hai ba ngày sau, mẹ tôi bảo chưa bén hơi nhau thì anh trai tôi lên đường nhập ngũ. Huấn luyện xong anh vào trung đoàn cao xạ, trung đoàn bộ đóng ở Đuôi Cá. Hai chị gái tôi lần lượt lấy chồng, nhà chỉ có chị dâu, tôi và bố mẹ. Ngân chơi thân với tôi từ nhỏ, em học dốt toán hay nhờ tôi làm hộ bài tập về nhà. Làm xong bài hai đứa hay tha thẩn chơi bên những bệ xi măng , trên bức tường gạch xỉ. Ngân hay ngó lên cây hồng xiêm, chừng như cô coi nó như người bạn chung thân thiết. Đất nước chiến tranh, Hà Nội rơi vào tầm thả bom của máy bay Mỹ. Còi ủ còi báo động mỗi ngày dăm lượt, có ngày đêm liên tục ủ ủ . Máy bay giặc Mỹ lượn ngang dọc trên trời, lúc bay cao chả nghe tiếng, đổ bom bất thình lình mạn nội thành; khi bay thấp tiếng rít chói tai nhức óc. Nằm ở cái hầm cống nghe rõ cả tiếng ngói nứt hay vỡ lách cách, y như ngói cựa chuyển mình. Có hôm mảnh đạn trên cao dội xuống rào rào như ném đậu. Những mảnh kim loại nhỏ sắc đủ hình hài nằm khắp cái sân gạch trước nhà tôi. Tụi tôi nghe tiếng ủ báo động, chạy trú vào cái hầm nhỏ là cái khoanh xi măng người ta hay thả làm thống giếng nước, có cái nắp cũng đúc bằng xi măng cốt thép tròn như cái mâm to. Ngóc cổ nhìn, nghe theo tiếng rú của máy bay, cảm rõ cả mặt đất rung chuyển dưới chân...Mọi sự như thế, tôi nhớ và âm thầm nhớ quanh gốc hồng xiêm. Năm Mỹ đánh Hà Nội ồ ạt, cây hồng lại ra vụ hoa đầu tiên, đúng vào mùa xuân ấm áp. Hoa từng chùm mọc từ kẽ lá hình quả chuông hé trắng, dưới trời xuân hửng nắng khi mưa lay phay; những ngày Hà Nội yên ắng không một tiếng máy bay rú rít và cả những ngày máy bay từ mạn sông Hồng vọt lên sàn sạt bay qua làng, ngói rạn vỡ rơi đánh choang xuống sân gạch...Những chùm quả mầu nâu tươi cứ to dần to dần. Khi quả hồng xiêm to bằng quả trứng vịt, da căng mịn chuyển màu nâu xạm là mẹ tôi bắc thang, bà hái quả bỏ vào thùng dấm chín. Lứa quả bói đầu tiên mẹ tôi hái, bầy tú ụ một đĩa men, đặt lên bàn thờ thắp hương cúng tổ tiên. Hồng xiêm nhà tôi trên đĩa quả từ ban thờ chín tỏa hương thơm nức mùi đường đen dìu dịu lan tỏa khắp gian nhà chính. Dễ mùi quả chín tỏa lan cả xuống nhà ngang. Ban tối tôi ra, chiếu đèn dầu, nghiêng ngó trong tàn cây, tôi hái được một quả chín sót, hái xuống lấy dao cau của mẹ khẽ bổ ra, cùi thịt dầy mềm có mầu ánh đỏ. khẽ nhấm, vị ngọt như có đường phèn thơm, nuốt xuống họng rồi vẫn như hương giữ lâu trong miệng. Sớm ra, vạch lá cao lên trên cành, tôi tìm được một trái khác chín cây, mang cho Ngân; Em ăn xong bặm môi tuyên bố "Cành xòa sang bên nhà em là của em“. Mấy lần sau tôi bắt gặp Ngân cầm cái gậy tre chọc quả, chiếc áo mỏng hở nách chứa bộ ngực nhu nhú, nẩy theo tay gậy mỗi khi em nhún nhẩy kiễng lên chọc quả làm tôi nghẹt thở. Ngân khoe "Em bỏ vào thùng gạo dấm ăn dần“. Mẹ tôi biết Ngân hay chọc quả trộm nhưng bà chẳng nói gì. Mỗi năm Tết đến, đêm ba Mươi mẹ tôi cúng tất niên. Mâm cỗ đặt trên chiếc nghế đẩu ngoài sân, mẹ tôi khấn, vái trời vái đất. Đêm đen đặc, cây hồng đứng lặng lẽ như một chứng nhân, làm tôi nhớ tới những ngày xa nhà đi sơ tán. Nửa đêm đi qua ngôi miếu cổ ven đường dưới tán cây cổ thụ, khói hương loang từ những đốm lửa li ti. Tôi sợ hãi bấu chặt tay mẹ. Mẹ bảo "Con đừng sợ. Người sống muốn nói chuyện với người chết phải cần đến khói nhang kia“ Rồi máy bay Mỹ lại quay lại bất thình lình ném bom thành phố. Tiếng còi ủ phát ra từ nhà Hát thành Phố, từ nhiều chiếc loa công cộng vọng về làng, cả tiếng tầu hỏa kề bên làng rú từng hồi dài... Tiếng người phát thanh viên loan tin về máy bay địch trên các loa treo trên cột dây điện truyền thanh quanh làng, thúc giục đồng bào xuống hầm rú ẩn. Chưa kịp chạy ra hầm trú ẩn thì tiếng máy bay gầm rít trên đầu. Đạn pháo phòng không đan lưới nhằng nhịt trên cao nổ tan như bao mảnh bông trắng xóa trên đầu làng. Mặt đất chao đảo, rung lên sau tiếng nổ lục bục. Ánh lửa bom soi sáng góc trời, chớp giật chói lóe, từng cột lửa lẫn khói đen kịt phụt cao bốc lên. Tiếng máy bay vừa ngớt. Tiếng còi xe cứu hỏa rú liên tục. Tiếng chân người chạy rậm rịch trong làng. Tiếng kêu khóc náo loạn. Không gian mờ mịt, khét lẹt mùi thuốc bom, hỗn độn mùi lá cây dập nát và hình như có cả mùi thịt cháy. Một quả bom rơi trúng ao nhà bà Tư Hiên, bê tảng đá xanh bậc cầu ao bay qua mấy nóc nhà giáng thẳng vào cây hồng xiêm nhà tôi, chẻ một cành to nhất gục trên nóc bể, nhựa cây trắng như sữa ứa ra chảy dòng dòng. Rồi lại đâu vào đấy và yên tĩnh như chưa hề có cuộc chiến quanh đây đã chạm vào làng tôi. Mấy bà hàng xóm chạy sang thăm hỏi khuyên mẹ tôi chặt bỏ cành gẫy đi nhưng bà không chịu. Mẹ bắc thang trèo lên bể nước. Tôi với Ngân giúp mẹ giữ cái cây gỗ mẹ bảo làm chạc để bà chống cành. Bà dùng thừng chằng vào cành bên cạnh, móc chậu bùn ao trát vào chỗ nứt rồi xé mảnh áo đi mưa quấn quanh như người ta băng bó cánh tay. Ngân bên tôi hì hụi làm, những lần va chạm vô tình vào cánh tay để trần trắng mịn của em làm tim tôi đập mạnh. Xong việc mẹ tôi nhìn cây gọi khẽ tên anh trai tôi đang ngoài mặt trận. Năm sau khi bị thương, cây hồng ra hoa nhiều lắm. Quả đậu sai chi chít. Người ta bảo, cây hồng như cây mít, như cây khế, cứ bị thương lại thúc hoa đậu trái... Sao lại thế nhỉ, tôi cứ thắc mắc mãi chả hiểu tại sao cây cối quê hương tôi cứ phải thương đau mới cho hoa và quả sai. Lại nghe tin anh tôi đang ở cầu Gia Bẩy. Mẹ tôi hái rõ nhiều quả đầu cành, tròn và đều dấm trong hũ gạo vài ngày. Thứ Bẩy mẹ bảo, mày với mẹ đi thăm anh mày đi. Bà buộc túm ít gạo nếp, chọn những quả hồng tròn to gần nắm tay tôi, xếp gọn đầy một nửa cái làn nhựa, rồi hai mẹ con ra ga lên tầu ngược Thái Nguyên. Chị dâu tôi chạy theo ời ời gọi. Mẹ tôi đuổi chị tôi về. Chị tôi đứng khóc ở đầu con ngõ đầu làng. Mẹ tôi nấn ná một tị, quay đầu lại nhìn chị dâu tôi, rồi phẩy tay cho chị dâu tôi theo bà dặn: lên đấy cấm được nước mắt ngắn dài đấy, cho chồng mày nó an tâm chiến đấu. Tầu tới gần Gia Bẩy thì mắc lại. Cả ba người chúng tôi theo đường mòn bên đường sắt hỏi thăm về đơn vị 591, pháo cao xạ 37. Đi đâu cũng hỏi đơn vị và xưng tên anh tôi là Nguyễn Minh Thái. Trận địa pháo của ông anh tôi toang hoang những hố bom là hố bom, nhỏ, to chi chít. Cây cầu đơn vị anh tôi bảo vệ gục mất một hai nhịp. Những thanh sắt lớn vồng lên cong queo. Chúng tôi đứng giữa trận địa không một bóng người. Mẹ tôi buông tay, ới con ơi. Những hố bom sâu thăm thẳm và vài quả hồng xiêm lăn lóc dưới chân bà khi bà buông thõng giỏ quả rơi xuống đất. Tôi đứng như trời trồng bên cạnh chị dâu tôi. Chị tôi khóc, kéo vạt áo ướt đẫm nước mắt lên lau. Đúng khi ấy có vài người lính chạy qua. Hỏi han. Mẹ tôi kể lể tên anh tôi. Đám lính cúi xuống lượm nhặt những quả hồng của mẹ tôi, cho vào làn rồi chỉ lên con đường xa xa bên kia cầu lầm lên bụi là bụi. Để tụi con mang cho anh ấy, chắc anh ấy mừng lắm, không tưởng tượng được là có mẹ lên thăm. Năm ấy mẹ tôi tóc bạc trắng nom bà xọm đi trông thấy, cây hồng xiêm quả bám chi chít trĩu cành, nhiều quả rơi vỡ be bét trên mặt bể. Mùa đông năm sau trôi nhanh qua. Trời ấm dần, lác đác vài chùm hoa ở cành bị thương xuất hiện. Hai đứa trẻ chúng tôi vui khôn tả. Ngân vòng ra sau lưng tôi ghé tai nói nhỏ "Từ nay em không chọc quả ở cành chìa sang nhà em nữa“. Hơi thở Ngân như đầy lên gấp gáp sau gáy tôi, run rẩy bám vào thân cây ngó lên tán lá gió đẩy lao xao. *** Chiến tranh kết thúc, cả nước náo nức với niềm vui thống nhất, làng tôi vẫn yên ắng bình thản như chưa khi nào chiến tranh chạm tới. Anh trai tôi trở về không lành lặn. Khi anh bước qua sân gạch gọi mẹ ơi, chị dâu tôi lao ra ôm chồng nức nở. Khi ấy cây hồng xiêm cành đã liền cành cứ ve vẫy trăm cái lá biếc và những chùm quả màu hồng nhu nhú khắp cành la cành bổng. Mẹ tôi làm mâm cơm cúng, có mấy chùm hồng xiêm nguyên lá vừa hái trên cây. Mặt mẹ tôi rạng ngời, bà như trẻ ra vài tuổi. Anh tôi chuyển nghành về một cơ quan lớn trong thành phố, cũng là thời gian bố mẹ Ngân rục rịch chuyển công tác vào Nam. "Em không muốn đi!“ Câu nói bật ra từ đôi môi đỏ mọng mím chặt. Mỗi lần hai đứa gặp nhau, cái miệng nhỏ xinh đã biến mất nụ cười. Em nhìn tôi, đôi môi không khép run run… Tôi buồn lắm! khoảng sân thêm vắng lặng. Tán hồng xiêm vài chiếc lá úa nhẹ rơi rồi cong lên như những cái thuyền nho nhỏ trên nóc bể nước khi nắng xiên trên đó. Hơn một năm sau tôi sang Đức học. Tôi ghi trong ký ức, khu nhà có khoảng sân lát gạch đỏ, có cái bể nửa chìm nửa nổi, cạnh cây hồng xiêm quả sai ngọt lịm mang bóng dáng của Ngân. Tiễn tôi, mẹ bảo "Cây hồng xiêm là mày, mẹ khắc biết con vui con buồn“. Tôi chợt nhớ ra rồi, cây Hồng xiên vừa đúng tuổi tôi, mẹ trồng tự năm ấy. Giống từ cây nhà ông ngoại mang về, tôi nhớ ra rồi... Học xong tôi định cư ở Đức. Tết năm ấy tôi trở lại thăm nhà. Cây hồng xiêm thân thuộc như nhận ra tôi, cái gốc nay đã phình to, quét vôi trắng xóa. Cành gãy bây giờ to bự, vết thương ngày xưa xù xì đùn ra như ụ mối. Cành la sang nhà khác bị cưa cụt ngọn. Tôi bước ra sân trời xuân hé nắng. Bộp! Tôi quay lại nhìn quả hồng xiêm chín cây rơi xuống nền sân tẹt dí, ứa nước. Tôi cúi nhặt gỡ phần cùi ươm vàng bỏ miệng, ngọt lịm, hăng, thơm. Trước ngày trả phép tôi hì hục thau bể nước ngầm, chui xuống đáy bể kỳ cọ tôi nhặt được chiếc cặp tóc. Chắc của Ngân? Ơ hay, cái cặp trắng xíu của Ngân! Tôi nhét cặp vào túi quần Jin, ngơ ngẩn nhớ. Bao hình ảnh cũ dội về cho tôi sống một thời năm ấy làng tôi bên cây hồng xiêm mẹ trồng... Sau tháng phép tôi lại sang Đức. Mười năm nữa qua đi. Tôi lại trở về nhà khi bố mẹ tôi già yếu về ở với anh trai cả. Nhà cũ đã phá đi, chị gái tôi xây lên một khu nhà mới năm tầng. Khoảng sân đổ nền cao lấp bể ngầm lát đá xanh làm chỗ để xe, cây hồng xiêm chặt bỏ. Tôi đã kịp về. Hỏi mẹ cây hồng xiêm ai nỡ chặt nó thế. Mẹ tôi im lặng rồi không nói không rằng bà vào nhà bưng ra chậu cây nhỏ trong đó là cành hồng xiêm mẹ tôi đã chiết trồng trong chiếc chậu con. Tôi sang Đức tôi mang cái cây hồng nhỏ xíu bọc vào giấy báo, bọc rất kĩ mấy lần báo dấu trong thùng giấy; Vâng, tôi mang cây đi. *** Nhà vườn của tôi bên Đức nằm trong khu nhà vườn của thành phổ nằm ở ngoại ô. Nhà vườn qui hoạch thành từng dẫy, mỗi nhà khoảng vài chục mét vuông, cách nhau bằng hàng rào mắt cáo. Ở đó tôi dựng căn nhà gỗ nhỏ, đất còn lại trồng các loại hoa và cây ăn quả lưu niên. Bên kia hàng rào là vợ chồng người Đức đã nghỉ hưu. Cây hồng xiêm tôi trồng vào chậu sứ to để góc vườn nơi có anh đào, táo, mận, đang kết quả non dưới trời nắng đẹp. Thấy chậu cây lạ ông hàng xóm ngó qua hàng rào hỏi: -Nó là cây gỉ? -Hồng xiêm. Quả rất ngon, tôi mang từ Việt Nam sang. -Tao sợ nó không sống được vì giá lạnh. Mày phải mua nhà kính. Thời tiết ấm áp ở Đức một năm chỉ có chừng 4 tháng, còn lại là giá rét, mùa đông tuyết phủ, nhiệt độ tụt xuống độ âm. Vợ chồng tôi chăm cây lắm, nào là đất mới nào là nước kích thích rễ và hoa lá... ngày lại ngày chúng tôi chăm cho cây mong từng chồi non nảy ra , hy vọng nó mang thoe cả những kỉ niệm sống ở trong tâm trí của tôi. Đã chớm đông, bầu trời u ám. Gió lạnh buốt thổi thốc từng cơn. Tôi bê cây hồng xiêm rụng sạch lá vào căn nhà gỗ bật lò sưởi điện, lòng tôi an ủi nó “Lạnh lắm phải không, cố mà sống, tất cả rồi sẽ quen thôi“. Khi những bông hoa xuyên tuyết đã nhoi qua tuyết phủ là báo hiệu mùa rét sắp qua. Trời trở mùa rất nhanh, nắng chan chan mang theo gió lạnh, hoa nghệ tây các mầu chen nhau nở trên nền cỏ xanh non, mặt đất như tấm thảm khổng lồ loang lổ đan mầu rực rỡ. Mùa xuân sang! Tất cả có cây trong nhà vườn như vừa qua một giấc ngủ dài cựa mình thức giấc. Táo, lê, nở bung hoa trắng ngát. Hoa cỏ nở li ti nơi tím nơi trắng làm ra các mảnh mầu diễm lệ khắp mặt đất. Cây hồng xiêm vẫn đen đúa câm lặng, nhìn nó tôi thắt cả lòng. Tôi lấy giẻ thấm nước lau những chỗ cành cây mốc trắng "Mày định bỏ tao sao. Mày nhìn kìa, nắng ấm rồi, trỗi dậy đâm lộc ra hoa đi… mày hãy thương tao! “ Tôi thì thầm bên cây, tôi nói với cây như nói chuyện với một người bạn. Rồi đến một ngày giữa mùa hè nắng gắt, tôi ngỡ ngàng nhìn cành hồng xiêm như vừa có phép lạ làm cây bừng tỉnh. Tôi đưa bàn tay run rẩy vuốt nhẹ những chồi non nhú lá. Ông già Đức chạy sang "Nó quen khí hậu rồi đấy, mày có thể trồng nó xuống vườn“. Những ngày cuối tuần tôi đến nhà vườn dọn dẹp nghỉ ngơi. Tán lá hồng xiêm xanh non vươn cao sát bên cây táo cây lê. Tôi nghĩ đến mùa sau cây hồng xiêm sẽ ra hoa kết trái lòng tôi vui khôn xiết. Tôi gọi điện về báo tin vui cho mẹ. Mẹ tôi im lặng. Gió chiều thổi những cụm hoa tuy líp đỏ thắm rung rinh… Đông qua xuân đến rồi trời xanh nắng gắt. Cây hồng xiêm đã xuất hiện nhiều chùm quả non thâm nâu trong kẽ lá, tôi nhặt những đài hoa rụng quắt queo nằm nhẹ tênh trên đám cỏ mà thắt lòng, nhớ đến ngày xưa đã bao lần tôi gỡ nó trên mái tóc của Ngân. Táo, lê đã có nhiều quả chín rụng vương vãi dưới gốc cây, anh đào từng chùm đỏ lịm, mà những quả hồng xiêm vẫn cứng đơ còi cọc. Tôi hái vài quả cho vào thùng gạo dấm, mấy ngày sau vỏ ngoài dúm dó hơi mềm, bổ ra trong ruột quả trắng nhờ, hạt cũng thâm nhờ nâu, ăn chua chua, nhạt thênh thếch. Chẳng mấy nữa mà mùa đông lại đến. Cây sồi cúi gằm nghe tuyết đổ, cành đen đúa uốn lượn thành những hình thù kỳ dị trên nền trời đục. Rồi lại có đêm trăng xuông, nhiệt độ xuống âm sâu thẳm, bầu trời lặng phắc, tức thở. Lũ quạ rét quá, đạp cành kêu khan. Tôi nhớ mẹ, nhớ đến lần tôi điện về, mẹ hỏi: -Hồng xiêm đằng mang sang đấy chín, có thơm ngọt giữ giống ở nhà ta không con? -Dạ, cũng… ngọt mẹ ạ. Tôi thẫn thờ… Sao tôi lại nói dối mẹ tôi. *** Tôi đã hiểu ra rồi, ngoài vi lượng của đất còn yếu tố khí hậu, cây cối như con người ấy, muốn ngon ngọt ăm ắp nguyên sơ thì cần có cội, hợp đất hợp trời, không thể sống nài ép băng ân huệ ở một vùng trời khác, một mạch sống khác. Tôi nhớ mẹ tôi, nhớ da diết mảnh đất ven đô được dung dưỡng bằng phù xa đỏ quạch. Tôi nhớ thương cây hồng xiêm Xuân Đỉnh đấy ắp kỷ niệm nằm trong vuông sân có tường bao xây bằng ghạch xỉ nay chỉ còn hình bóng trong tôi.